Karagöz Nedir?
Karagöz, normal olarak, dünyaca tanınan ve sevilen Türk gölge tiyatrosunun ismidir.
Fakat daha ilkin, Karagöz, Türk Halk Tiyatrosu’nun bir dalıdır. Öteki adı Türk Anane Tiyatrosu olan ve kökü Orta Asya’ya giden öz tiyatromuzun öteki dalları da ortaoyunu, meddahlık, kukla, köy ve tulûat tiyatrosudur.
Dolayısı ile bu dalların hepsinin ortak özellikleri vardır ve Karagöz de bunun içindedir.
Bu ortak özellikler, gösterilerin güldürücü ve eğlendirici amaçlı olması, seyircilerle bağ kurulması ve evvelde bir ezberleme gereğinin bulunmamasıdır.
Kısaca, Karagöz’ü örnek alırsak, sanatçı oynatacağı oyunu özetle bilir fakat ezberlemez ve isterse seyircilerle de konuşarak mevzuyu özgür olarak perdede işler. Bu vakaya “tulûat” ve günümüzde “doğaçlama” denilmektedir.
Karagöz, Türk Halk (Anane) Tiyatrosu’nun özüdür ve son temsilcidir.
Karagöz ÇENGİ (Folklorcu Kız) Hacivat
Karagöz, bununla beraber bu gösterilerin baş oyuncusunun da ismidir. Arkadaşı ise, bilinmiş olduğu şeklinde Hacivat’tır.
Elimizdeki kati olmayan bilgilere gore, bu gösterinin 700 yıl kadar ilkin başladığı kabul edilirse de, bu iki arkadaşın hakkaten yaşayıp yaşamadıkları hakkında bir informasyon bulunmamaktadır.
Karagöz gösterilerinde sevinç, şiir, müzik, yansılamak, dans, folklor da vardır ve her gösterinin sonunda bir nasihat verilir.
Karagöz, bir tek Ramazan eğlencesi değildir. Devamlı her yerde perde kurulabilir. Karagöz, çocuk eğlencesi de değildir ve tüm insanların içindeki çocuklar içindir.
Çizgi film, beyaz perde ve tv yok iken Karagöz vardı ve bu güzel gösteriler Asya’da, Avrupa’da ve Afrika’da yüzlerce yıl, her yaştan herkesi eğlendirdi. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonrasında da birçok ülkede iz bıraktı. Yunanistan’da ise “Karaghiozis” adı ile devam etmektedir.
Eskiden kahvehanelerin adı “kıraathane” idi ve buralar birer ufak kültür-sanat merkezi şeklinde çalışırlardı. Saz şâirleri gelir, kukla sahneleri kurulur, meddahlar hikâyeler anlatır, Karagöz oynardı. Hiçbiri eğer olmazsa, bir şahıs kitap okur ve müşteriler onu dinlerdi.
Karagöz sanatçıları fazlaca usta kişilerdi ve fazlaca sevilirlerdi. Gerekirse kukla da oynatabilir, meddahlık yapabilir yada ilgili bir tiyatro gösterisinde vazife alabilirlerdi. Sadece hepsinin, geçim sebebi ile aslolan bir meslekleri vardı. Ki bu yüzden Camcı İrfan, Şekerci Cemil, Kâtip Salih,… şeklinde isimlerle tanınırlardı.
Osmanlı İmparatorluğu içinde Karagöz en fazlaca İstanbul’da perde kurar ve gene en fazlaca Ramazan ayında gösteriler olurdu. Sarayda padişah için Karagöz oynatan ise fazlaca usta sanatçı kabul edilir ve meşhur olurdu.
Ramazan’ın normal olarak ayrı bir yeri vardı. Çadırlarda, çayırlarda, salonlarda, büyük evlerde ve kahvehanelerde ay boyuncu kukla, ortaoyunu, meddah ve Karagöz gösterileri devam ederdi. Bir mahalle kahvehanesi ile anlaşan Karagöz sanatçısı her gece ayrı bir oyun sunmak zorunda idi. Şundan dolayı izleyiciler mahallede oturanlardı.
Karagöz sanatçısının yardımcıları olurdu. İşe yeni giren, malzemeleri taşımak görevi ile adım atar ve zaman içinde yükselerek def çalmasını, ustaya yardım etmesini öğrenir ve sonunda törenle “usta Karagöz sanatçısı” olurdu. Kısaca çıraklık yolu ile bir taraftan da bu gösterilerde genç sanatçılar yetiştirdi.
Sadece, geçmişte tiyatro salonlarının, sonrasında sinemaların ve günümüzde de televizyonların tesiri ile Karagöz gösterileri azaldı ve günümüzde bir elin parmakları kadar yaşlı sanatçı kaldı. Yeteri kadar genç sanatçı da yetişemedi.
Günümüzdeki Karagöz sanatçıları bununla beraber kukla gösterileri de yapmaktadırlar ve adları şunlardır:
Taceddin Diker, İhsan Dizdar, Orhan Kurt, Ünver Oral, Metin Özlen, Mustafa Mutlu.
Karagöz, ne yazık ki haiz çıkılmadığı ve sanatçıları onu kendi imkânları ile yaşatmak zorunda kaldıkları için bu duruma düşmüştür. Gene de onlar yurt içinde ve yurt haricinde gösteriler yaparak Karagöz’ü yaşatmak ve tanıtmak için başarı ile çalışmaktadırlar.
Karagöz günümüzde fazlaca seviliyor.
Ek olarak unutulmamalı ki, perdesinin önüne oturarak Karagöz seyretmek en güzeli ve en doğrusudur. Televizyonda onu seyretmek canlı olarak seyretmenin yerini tutamaz!
Üstelik, Karagöz gösterileri de günümüzde sürekli bir yenilenme içine gelmiştir ve bu devam etmektedir. Sadece yeniliklerde onun temelinin bozulmaması gerekir.
Yorum 0